با رشد جمعیت کشورها، هیچ کشوری قادر نیست به تنهایی تمام نیازهای خود را در زمینه تولید کالاها برآورده کند. در اینجا، اهمیت صادرات مواد غذایی و تأمین نیازهای یک کشور در بخش مواد غذایی پررنگ تر می‌شود. با استفاده از صادرات مواد غذایی، کشورهای در حال توسعه، می توانند کیفیت و نوآوری محصولات خود را ارتقا دهند. بدین ترتیب رقابت بین شرکت‌های صادرکننده افزایش پیدا می کند.

صادرات مواد غذایی نظیر صادرات ماهی یک فرآیند پیچیده و چندجانبه است که با چالش هایی هم روبرو می‌شود. بسیاری از کشورها می خواهند وارد این حوزه شده و به عنوان صادرکننده برتر در بازار جهانی شناخته شوند. بر اساس تحقیقات اقتصادی، انتظار می‌رود که تا سال ۲۰۵۰، نیمی از جمعیت جهان برای تأمین نیازهای غذایی خود به کشورهای دیگر وابسته باشند.

عوامل مهم در صادرات مواد غذایی

صادرات مواد غذایی به عوامل متعددی مثل تکنیک‌های نگهداری، نوع بسته‌بندی، حمل‌و‌نقل سریع، عادات مصرف‌کنندگان در غذا، و قدرت خرید مردم مقصد وابسته است. بنابراین، بازرگانان باید تمامی شرایط صادرات  و این عوامل را در تجارت مواد غذایی در نظر داشته باشند. در ادامه، به بررسی دو عامل مهم در این زمینه می‌پردازیم.

بسته‌بندی

بسته‌بندی یک عنصر بسیار حیاتی در انواع کالاهای صادراتی است، قبلاً در خصوص نقش بسته بندی در صادرات صحبت کرده ایم. بسته‌بندی نه تنها بر ایمنی محصول تأثیر می گذارد بلکه بر هزینه‌ها، ارتباطات و حتی بازاریابی محصول نیز اثرگذار است. مسئولیت بسته‌بندی کالاهای صادراتی بر عهده صادرکننده است. صادرکننده بایستی تضمین کند که بسته‌بندی در سفرهای بین‌المللی آسیب نمی‌بیند. در صنایع غذایی، هزینه بسته‌بندی تقریباً ۱۰ تا ۱۵ درصد از قیمت تمام شده کالا را شامل می‌شود، اما در ایران این رقم به ۳۵ تا ۵۰ درصد و حتی بیشتر نیز می‌رسد. مشخصات یک بسته‌بندی صادراتی بایستی شامل موارد زیر باشد:

• انطباق با شرایط زیست‌محیطی در بازار‌هدف و بازاریابی
• پایبندی به قوانین و مقررات بازارهای مورد نظر
• ارائه اطلاعات پویا و قابل اعتماد
• نمایش هویت ایرانی از طریق بسته‌بندی
• حاوی نوآوری و خلاقیت

همان طور که گفتیم بهبود بسته‌بندی محصولات صادراتی اهمیت زیادی دارد و می‌تواند به افزایش رقابت‌پذیری کشور در بازار جهانی و تقویت صنعت صادرات کمک کند.

حمل و نقل

مواد غذایی را می‌توان به دو دسته قابل فساد و غیرقابل فساد تقسیم کرد. درباره مواد غذایی غیرقابل فساد، منظور این است که با گذر زمان فاسد نمی‌شوند، اما کیفیت خود را از دست می‌دهند و دیگر قابل استفاده نیستند. به عنوان مثال، قند، برنج و شکر به این دسته مواد غذایی تعلق می‌گیرند.

مواد غذایی غیرقابل فساد به دو دسته تقسیم می‌شوند. اولین دسته شامل موادی است که در عرض چند ساعت کیفیت خود را از دست می‌دهند، مانند ماهی، میگو و برخی از سبزیجات که پس از چند ساعت، طراوت اولیه خود را از دست می‌دهند. این نوع مواد غذایی معمولاً با استفاده از حمل و نقل هوایی جابجا می‌شوند.

دسته دیگر مواد غذایی غیرقابل فساد شامل موادی است که در عرض چند روز فاسد می‌شوند. برای حمل و نقل این نوع مواد غذایی از وانت‌ها و کامیون‌های یخچال دار استفاده می‌شود. همانطور که در مقاله روش های حمل و نقل در صادرات صحبت کرده ایم، نکاتی در این مورد وجود دارد. به عنوان مثال، ماست و سایر محصولات لبنی در این دسته قرار می‌گیرند.

نکاتی وجود دارند که در حمل و نقل مواد غذایی بایستی رعایت شوند از جمله:

• جلوگیری از ورود افراد غیرمجاز به محفظه نگهداری مواد غذایی.
• کنترل دمای مناسب در سردخانه یا اتاق گرمایش.
• رعایت زنجیره سرد یا گرم مواد غذایی و تطبیق آن با نقطه مقصد.
• توجه به فرایند یخچالی مواد غذایی منجمد در هنگام حمل و نقل.
• جلوگیری از تماس مواد غذایی با کف محفظه حمل و نقل.
• انجام فرآیند پیش‌گرم و پیش‌سرمایش قبل از بارگیری.
• نصب دماسنج در سردخانه یا اتاق گرمایش.
• حفظ تمیزی محفظه حمل و نقل و عدم وجود بوهای نامطبوع.
• ضدعفونی سطوحی که به صورت مستقیم با مواد غذایی در تماس هستند.

رعایت این نکات در حمل و نقل مواد غذایی به آنها کمک می‌کند تا در شرایط صحیح نگهداری شده و کیفیت و اعتبار خود را حفظ کنند.

انواع مواد غذایی صادراتی

صنایع غذایی را می‌توان به دو دسته خام و فرآوری شده تقسیم کرد. محصولاتی که از مرحله اولیه تولید، بدون هیچ گونه فرآیند تغییراتی عبور کرده‌اند، به عنوان محصولات خام شناخته می‌شوند به طور مثال میوه‌ها، سبزیجات و غلات.

از طرفی، محصولاتی که از مرحله‌ی خام تولید خارج شده و با انجام فرآیندهایی تهیه، پخت و کنسرو آماده شده یا تحت فرآیندهای دیگری برای افزایش ماندگاری و بهبود خواص ذاتی خود تغییر یافته‌اند، به عنوان محصولات فرآوری شده شناخته می‌شوند. به طور مثال کنسروها، کمپوت‌ها و محصولات غذایی آماده‌ی دیگر از این نوع هستند.

سیب و گلابی که محصولات کشاورزی هستند، ممکن است گاهی در دست کشاورزان باقی بمانند و برای اینکه استفادهٔ بهینه از آنها صورت گیرد، می‌توان آنها را به شکل کمپوت فرآوری کرد. کمپوت محصولی است که با پختن میوه‌ها در شیرهٔ قند و دمای مناسب تهیه می‌شود. این روش فرآوری به ما امکان می‌دهد تا از میوه‌های پس از برداشت، بهینهٔ استفاده کنیم و آنها را در قالب کمپوت به صورت صادراتی یا برای استفادهٔ داخلی به بازار و یا به صورت صادرات میوه عرضه کنیم.

محصولات خشک

ماکارونی و رشته‌ها مثال‌هایی از محصولات خشک هستند. این محصولات به دلیل کیفیت بالا، تولید در حجم بزرگ و هزینه نسبتاً پایین نیروی انسانی در ایران، جذابیت زیادی برای کشورهای اطراف دارند. این محصولات به صورت خشک شده و آماده برای استفاده به بازار عرضه می‌شوند.

همچنین، آجیل و صادرات خشکبار و زعفران نیز از دیگر نمونه‌های محصولات خشک هستند. زعفران نیز به عنوان ادویه‌ای با ارزش و پرطرفدار، به صورت خشک شده و بسته‌بندی شده به بازار عرضه می‌شود.

این محصولات خشک، به دلیل ماندگاری طولانی‌تر و نیاز به فضای کمتر برای ذخیره سازی و حمل و نقل، معمولاً مورد تقاضا هستند. تولید و صادرات این محصولات، می‌تواند به عنوان یک فرصت اقتصادی برای کشورها باشد و باعث افزایش درآمد و اشتغال در صنایع غذایی گردد.

محصولات فاسد شدنی

محصولاتی مانند شیر و سس از جمله محصولاتی هستند که در معرض فساد قرار می‌گیرند. به‌عنوان مثال، شیر اگر در دمای مناسبی نگهداری نشود، به‌سرعت خراب می‌شود. همچنین، سس مایونز نیز اگر در دمای سرد نگهداری شود، دو فازه می‌شود و در صورت قرار گرفتن در معرض گرما، فاسد می‌شود. با استفاده از کانتینر‌های یخچالی می‌توان این محصولات را صادر کرد و از فساد آنها جلوگیری کرد.

محصولات دریایی

صادرات خاویار ایران به عنوان یکی از محصولات غذایی بسیار ارزشمند، یکی از محصولات صادراتی با ارزش در جهان محسوب می‌شود. ایران از نظر منابع غذایی دریایی، یک کشور بسیار غنی است. علاوه بر خاویار، میگو، ماهی و خرچنگ نیز به عنوان محصولات دریایی دیگری که اهمیت زیادی دارند، تلقی می‌شوند.

سبزیجات و حبوبات

سبزیجات قابل صادرات به دو صورت فله‌ای و بسته‌بندی شده یا به‌صورت فرآوری شده مانند صادرات سبزیجات خشک می‌تواند صادر شود. کشورهایی مانند روسیه، ارمنستان، عراق و گرجستان از این محصولات استفاده می‌کنند. همچنین، نخود نیز از جمله حبوباتی است که تقاضای زیادی دارد و صادرات آن مورد نیاز برخی کشورهاست.

کشورهایی با بیشترین صادرات مواد غذایی

ایالات متحده آمریکا به عنوان بزرگترین کشور صادرکننده مواد غذایی در جهان شناخته می‌شود. مقصدهای اصلی صادرات این کشور عبارتند از کانادا، مکزیک، چین، ژاپن و آلمان. در طول 20 سال گذشته، آمریکا سهم قابل توجهی از کل صادرات خود را در زمینه محصولاتی مانند شیر، سویا، گندم، سیب‌زمینی، چغندر، نیشکر و مرغ داشته است. به‌عبارت دیگر، آمریکا در رتبه دوم تا دهم صادرکنندگان مواد غذایی در جهان قرار دارد، و در این رتبه‌بندی کشورهایی مانند آلمان، انگلستان، چین، هلند، ژاپن، فرانسه، بلژیک، کانادا و ایتالیا حضور دارند.

کلام آخر

در این مقاله از زنجیره هوشمند صادرات، به شرایط صادرات مواد غذایی و اهمیت آن برای کشورها پرداختیم. در حال حاضر، صادرات مواد غذایی تأثیر بسیار زیادی در رشد اقتصادی یک کشور دارد. علاوه بر اهمیت اقتصادی، این صادرات می‌تواند به صادر شدن فرهنگ و هویت یک کشور نیز منجر شود. به این صورت، مواد غذایی که به خارج از کشور صادر می‌شوند، به عنوان یک واسطه فرهنگی و آشنایی با سبک زندگی و آشپزی محلی کشور مبدأ، معرفی می‌شوند. این امر می‌تواند به تقویت روابط فرهنگی و تجاری بین کشورها کمک کند.