یکی از مهمترین اسناد در واردات و صادرات کالا، بارنامه است. این نکته مهمی است که فعالان این حوزه، اطلاعات دقیقی درباره این سند تجاری مهم داشته باشند تا بتوانند بدون بروز هیچ مشکلی به فعالیت خود ادامه دهند. به طور کلی بارنامه به عنوان "Bill of lading" یا بارنامه دریایی، "CMR" یا راهنمای زمینی، "AWB" یا بارنامه هوایی و همچنین "RWB" یا بارنامه ریلی شناخته می‌شود. 

بارنامه چیست؟

بارنامه یک سند قانونی و حقوقی است که توسط شرکت‌های حمل و نقل کالا صادر می‌شود و به فرستنده (ارسال کننده) تحویل داده می‌شود. این سند شامل اطلاعات کلیدی کالا مانند مقدار بار تعیین شده، نوع بار و مقصد نهایی کالا است. با توجه به این اطلاعات، فرستنده بار را به حمل‌کننده تحویل می‌دهد تا در نهایت به دست خریدار برسد.

بارنامه نقش مهمی در حمل و نقل بار و تأیید وجود و تحویل آن دارد. این سند به عنوان مدرکی قانونی برای مالکیت بار عمل می‌کند و همچنین شرایط و توافقات مربوط به حمل و نقل کالا را مشخص می‌کند. بارنامه همچنین به عنوان اثباتی از تحویل بار و قرارداد بین فرستنده و حمل‌کننده عمل می‌کند.

بارنامه در حوزه‌های مختلف حمل و نقل مورد استفاده قرار می‌گیرد از جمله حمل و نقل دریایی، زمینی، هوایی و ریلی. بارنامه در هر حوزه به شکلی متناسب با نوع حمل و نقل کالا در صادرات و قوانین مربوطه صادر می‌شود.

اطلاعات درج شده در بارنامه

بارنامه باید حاوی اطلاعات کلیدی و ضروری باشد:

• نام و آدرس فرستنده (ارسال کننده): نام و آدرس شخص یا شرکتی که بار را فرستاده است.
• نام و آدرس گیرنده: نام و آدرس شخص یا شرکتی که بار به او تحویل داده می‌شود.
• کمیت بار: میزان کالای موجود در بار که ممکن است به صورت تعداد، وزن، حجم یا مقدار دیگری ارائه شود.
• وزن دقیق کالا: وزن دقیق بار که می‌تواند شامل وزن خالص بار به همراه وزن بسته‌بندی و سایر اجزای مرتبط باشد.
• تاریخ حمل بار: تاریخی که بار در آن تحویل گرفته شده یا تاریخ تحویل پیش‌بینی شده برای بار است.
• طبقه‌بندی بار: دسته‌بندی بار بر اساس خصوصیات آن مانند نوع کالا یا خدماتی که بار ارائه می‌دهد.

این اطلاعات اساسی در بارنامه وجود دارند اما بسته به نوع بارنامه و مقررات مربوطه اطلاعات دیگری مانند شرایط و مقررات خاص، شماره‌های بارنامه و مهرها، شرایط بیمه و سایر جزئیات مرتبط نیز ممکن است در بارنامه درج شوند.

انواع بارنامه

بارنامه‌ها به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که براساس نوع حمل و نقل کالا تعریف می‌شوند. انواع اصلی بارنامه‌ها عبارتند از:

• بارنامه هوایی (Airway Bill): برای حمل و نقل کالاها به وسیله هواپیما استفاده می‌شود. این بارنامه شامل جزئیات حمل و نقل هوایی مانند نام شرکت حمل و نقل هوایی، مقصد، مبدأ، وزن کالا و سایر اطلاعات مربوطه است.
• بارنامه ریلی یا راه آهن (Railway Bill): برای حمل و نقل کالاها به وسیله قطار استفاده می‌شود. این بارنامه شامل جزئیات حمل و نقل ریلی مانند نام شرکت حمل و نقل ریلی، مبدأ، مقصد، کمیت بار و سایر جزئیات است.
• بارنامه حمل با کامیون یا سیمر (CMR): برای حمل و نقل کالاها به وسیله کامیون یا وسایل نقلیه خاص دیگری استفاده می‌شود. این بارنامه شامل اطلاعاتی مانند نام و آدرس شرکت حمل و نقل، مبدأ، مقصد، توضیحات بار و سایر جزئیات مربوطه است.
• بارنامه دریایی (Ocean/Marine Bill of Lading): برای حمل و نقل کالاها به وسیله کشتی استفاده می‌شود. این بارنامه شامل جزئیات حمل و نقل دریایی مانند نام شرکت حمل و نقل دریایی، نام کشتی، بندر بارگیری و تخلیه، کمیت بار، شرایط بیمه و سایر جزئیات است.

هر نوع بارنامه دارای قوانین و مقررات خاص خود است و باید با توجه به نوع حمل و نقل انتخاب شود.

بارنامه هوایی Airway Bill

بارنامه هوایی برای حمل و نقل کالاها به صورت هوایی استفاده می‌شود. این بارنامه دارای 12 نسخه مختلف است اما سه نسخه از آنها بسیار مهم هستند و در بخش تجارت نقش مهمی دارند. سایر نسخه‌ها نیز در بخش‌های داخلی و آژانس‌های مسافرتی استفاده می‌شوند. سه نسخه اصلی به شرح زیر صادر می‌شوند:

• نسخه اصلی اول (FOR CARRIER): برای شرکت حامل کالا صادر می‌شود. این نسخه به شرکت حامل کالا ارائه می‌شود و حاوی اطلاعات مهمی مانند شماره و تاریخ پرواز، نام و آدرس فرستنده و گیرنده، کد سه حرفی فرودگاه مبدا و مقصد، وزن، حجم و تعداد بسته‌های بار و هزینه حمل و نقل است.
• نسخه اصلی دوم (FOR CONSIGNEE): برای ارائه به گیرنده کالا صادر می‌شود. این نسخه به گیرنده کالا ارائه می‌شود تا اطلاعات مربوط به حمل و نقل کالا را دریافت کند.
• نسخه اصلی سوم (FOR SHIPPER): برای تحویل به فرستنده کالا صادر می‌شود. این نسخه به فرستنده کالا تحویل داده می‌شود تا اطلاعات مربوط به حمل و نقل کالا را دریافت کند.

اطلاعات مهمی که بایستی در بارنامه هوایی باشند، شماره و تاریخ پرواز، نام و نشانی فرستنده و گیرنده کالا، وزن، حجم،  کد سه حرفی فرودگاه مبدا و مقصد و تعداد بسته‌های بار و هزینه حمل و نقل می باشد. بارنامه هوایی به‌عنوان سندی غیرقابل معامله در نظام حمل و نقل هوایی مورد استفاده قرار می گیرد.

بارنامه راه آهن (Railway Bill)

بارنامه راه آهن توسط شرکت‌های راه‌آهن در ایستگاه‌های بارگیری صادر می‌شود. این سند براساس آن، شرکت راه‌آهن متعهد می‌شود که بار را بر اساس جزئیاتی که در بارنامه وجود دارد، سالم و به مقصد موردنظر تحویل دهد. بارنامه راه‌آهن یک سند غیرقابل معامله و انتقال است.

اطلاعاتی که باید در بارنامه راه‌آهن درج شوند، عبارتند از:

• نام و آدرس فرستنده و گیرنده بار.
• نام ایستگاه مبدا و مقصد بار.
• وزن، تعداد و مشخصات بسته‌بندی کالا.
• شماره واگن.
• تعیین نوع و مشخصات کالا.
• اطلاعات مالی بار.

بارنامه راه‌آهن در نظام حمل و نقل راه‌آهن استفاده می‌شود و تضمین می‌کند که شرکت راه‌آهن مسئولیت سلامت انتقال و تحویل بار را برعهده دارد. این سند مهم برای ردیابی و مدیریت حمل و نقل کالاها به وسیله راه‌آهن استفاده می‌شود.

راهنامه CMR چیست؟

راهنامه CMR (CMR Convention) یک نوع سند است که در حمل و نقل بین‌المللی با استفاده از کامیون مورد استفاده قرار می‌گیرد. CMR در حمل و نقل جاده‌ای استفاده می‌شود و هدف آن تعیین مسئولیت‌ها و وظایف متصدیان بار است. راهنامه یکی از اصطلاحات پرکاربرد در صادرات است.

راهنامه CMR در سال 1956 در شهر ژنو توسط پنج کشور اروپایی تصویب شد. این سند شامل 51 ماده است و در حوزه حمل و نقل بین‌المللی جاده‌ای به‌عنوان کنوانسیون CMR معروف است.

CMR یکی از مهمترین کنوانسیون‌های بین‌المللی در حوزه حمل و نقل بین‌المللی جاده‌ای است و در حال حاضر شصت کشور عضو آن هستند. این سند پس از بارنامه دریایی یکی از اسناد مهم در حمل و نقل بین‌المللی است.

لازم به ذکر است که راهنامه CMR غیرقابل انتقال است و به‌عنوان رسید کالا محسوب می‌شود. باید توسط پایانه‌های حمل و نقل کشوری تأیید شود.

اگرچه CMR برای حمل و نقل جاده‌ای استفاده می‌شود اما در شرایط خاص می‌تواند از حمل ترکیبی نیز بهره ببرد. در این حالت شرط اساسی آن این است که بار از وسیله نقلیه جاده‌ای تخلیه نشود.

BL چیست ؟

بارنامه دریایی یا Bill of Lading (BL) نوعی سند حمل و نقل است که توسط شرکت کشتیرانی یا نماینده معتبر آن، برای دریافت و حمل بار صادر می‌شود. بارنامه دریایی، مهمترین بارنامه در حمل و نقل بین‌المللی است. این سند شامل جزئیات کاملی از بار است و توسط کاپیتان کشتی امضا می‌شود. با این سند، تعهد می‌شود که بار مربوطه توسط کشتی به گیرنده آن تحویل داده شود.

بارنامه دریایی علاوه بر اطلاعات مربوط به بار شامل اطلاعاتی مانند نام و آدرس فرستنده و گیرنده بار، ایستگاه مبدا و مقصد، شماره و نام کشتی، توضیحات بسته‌بندی و وزن بار، شرایط حمل و نقل و شرایط پرداخت هزینه‌های مربوط به حمل و نقل است.

بارنامه دریایی یک سند قانونی و قابل انتقال است که همچنین تأییدیه دریافت بار و مالکیت برای صاحب بار محسوب می‌شود. این سند مهم برای ردیابی، بیمه‌گذاری و رسیدگی به ادعاهای مربوط به حمل و نقل بین‌المللی استفاده می‌شود. همچنین، بارنامه دریایی برای انجام تراکنش‌های تجاری و تسهیل تجارت جهانی بسیار حائز اهمیت است.

مشخصات ضروری در بارنامه دریایی

• نام و آدرس فرستنده و گیرنده کالا: اطلاعات دقیق در مورد شرکت یا فردی که بار را ارسال می‌کند و شرکت یا فردی که بار را دریافت می‌کند.
• نام بندر مبدا و مقصد کالا: ذکر نام بندری که بار از آن جا به حرکت درآمده و نام بندری که بار در آن مقصد قرار است تحویل داده شود.
• شماره سفر و نام کشتی حامل بار: شماره سفر کشتی و نام کشتی که بار را حمل می‌کند.
• تاریخ بارنامه: تاریخ صدور بارنامه.
• شرح جزئیات کالا: شامل اطلاعاتی مانند حجم، وزن، و تعداد بسته‌های بارگیری شده و هر جزئیات دیگر مرتبط با بار.
• سفارش خرید یا شماره مرجع ویژه: در صورت وجود، شماره سفارش خرید یا شماره مرجع خاصی که به بار اختصاص داده شده است.
• مشخصات کامل کانتینر: در صورت استفاده از کانتینر، شامل اطلاعات کاملی درباره کانتینر و همچنین علائم و شماره‌های مربوط به بارهای کانتینری.
• هزینه کرایه حمل بار: مبلغ کرایه حمل بار همراه با ذکر جزئیات پرداخت کرایه در محل بارگیری و یا مقصد بار.
• تاریخ صدور و امضای بارنامه: تاریخی که بارنامه در آن صادر شده است و امضای کاپیتان کشتی بر روی بارنامه.

توجه داشته باشید که این فهرست تنها شامل برخی از اطلاعات ضروری در بارنامه دریایی است و ممکن است در شرایط خاص، اطلاعات دیگری نیز در بارنامه درج شود.

انواع بارنامه دریایی

از انواع دیگر بارنامه‌های دریایی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بارنامه مستقیم (Direct Bill of Lading): در این نوع بارنامه، کالا به صورت مستقیم و بدون تغییر حامل به دست خریدار می‌رسد.
• بارنامه ترکیبی (Combined Bill of Lading): این نوع بارنامه برای حمل و نقل بار با استفاده از بیش از یک وسیله نقلیه استفاده می‌شود. مسئولیت اصلی حمل بار در این نوع بارنامه بر عهده صادرکننده بارنامه است.
• بارنامه تمیز یا غیرمخدوش (Clean Bill of Lading): در این نوع بارنامه هیچ نقص یا عیبی در کالا درج نشده است و بار به نظر سالم و کامل می‌آید.
• بارنامه غیرتمیز یا مخدوش (Claused Bill of Lading): در این نوع بارنامه نقص یا عیبی در کالا درج شده است.
• بارنامه سرویس‌های منظم (Liner Bill of Lading): این بارنامه برای حمل بار با استفاده از کشتی‌هایی صادر می‌شود که در مسیرها و زمان‌بندی مشخصی عمل می‌کنند.
• بارنامه چارتر (Charter Party Bill of Lading): این نوع بارنامه برای حمل بار با کشتی‌های اجاره‌ای صادر می‌شود و تمامی ظرفیت کشتی متعلق به صاحب بار است.
• بارنامه بیات (Stale BL): این بارنامه به معنای بارنامه‌ای است که پس از سپری شدن مدت زمان اعتبارش به بانک ارائه می‌شود.
• بارنامه ترانسشیپ (Transshipment Bill of Lading): این نوع از بارنامه برای حمل بار از مسیرهای مختلف دریایی و تغییر کشتی‌هامورد استفاده قرار می گیرد.
• بارنامه حمل مرکب فیاتا (F.B.L): این بارنامه توسط اتحادیه بین‌المللی کارگزاران بار (Freight Forwarders) صادر می‌شود.
• بارنامه سراسری (Through Bill of Lading): در این نوع بارنامه برای حمل بار از چندین وسیله نقلیه استفاده می‌شود و حداقل یک مرحله از حمل بار باید از طریق دریا و با استفاده از کشتی صورت بگیرد.

پیشنهاد مطالعه: شماره کوتاژ گمرک چیست؟

تفاوت سی ام آر و کارنه تیر

تفاوت عمده بین سی ام آر و کارنه تیر در مورد روابط قراردادی و نقش طرف‌های مختلف در حمل و نقل بار است.

 سی ام آر (CMR): سی ام آر یک قرارداد حمل و نقل بین المللی برای حمل بارهای جاده‌ای است که توسط کمیسیون اقتصادی برای اروپا (Economic Commission for Europe - ECE) تنظیم شده است. در سی ام آر، نقش اصلی بر عهده فرستنده (فروشنده) کالا، حامل (پیمانکار حمل و نقل) و گیرنده (خریدار) قرار دارد. سی ام آر بر اساس مقررات و قوانین بین المللی تنظیم می‌شود و شامل اطلاعاتی مانند اطلاعات فرستنده و گیرنده، مشخصات حامل، محل بارگیری و تخلیه، نوع و توصیف بار، شرایط حمل و نقل و مسئولیت‌ها است.

کارنه تیر (Bill of Lading): کارنه تیر یک سند حمل و نقل دریایی است که نقش اصلی را در رابطه حمل و نقل بین المللی دارد. این سند توسط حامل (نهاد یا شرکت حمل و نقل) صادر می‌شود و در اختیار فرستنده (صادرکننده کالا) قرار می‌گیرد. کارنه تیر نشان دهنده مالکیت کالا و اطلاعات مربوط به حمل و نقل است. همچنین، کارنه تیر نقش مهمی در روابط بین حامل، گمرک و موسسه ضامن (معمولاً بانک) دارد. اطلاعاتی مانند نام و آدرس فرستنده و گیرنده، شرایط حمل و نقل، محل بارگیری و تخلیه، توصیف بار، شرایط پرداخت و مسئولیت‌ها در کارنه تیر ذکر می‌شود.

بنابراین سی ام آر بر روابط بین فرستنده، حامل و گیرنده تأکید می‌کند، در حالی که کارنه تیر بر روابط بین حامل، گمرک و موسسه ضامن تأکید می‌کند. همچنین، سی ام آر قابل معامله نیست و فقط به عنوان یک سند اطلاعاتی استفاده می‌شود، در حالی که کارنه تیر قابلیت انتقال مالکیت کالا را دارد.

کلام آخر

بارنامه‌ها بسیار مهم هستند. اولاً آنها به عنوان تضمینی برای رسیدکالا به صاحبین کالا تأیید شده و به وسیله حامل ارائه می‌شوند. ثانیاً در طول فرآیند حمل و نقل، بارنامه به عنوان سندی بر مالکیت کالا برای دارنده آن محسوب می‌شود.

علاوه بر این در صورت وقوع هرگونه حادثه ممکن و احتمال وجود خسارت بر روی بار، بارنامه‌ها می‌توانند به عنوان سندی برای دریافت خسارت از شرکت‌های بیمه مورد استفاده قرار گیرند، البته به شرطی که کالا قبل از آن بیمه شده باشد.

بارنامه‌ها به دلیل لحاظ کردن تمام جزئیات مهم، در صورت لزوم می‌توانند به عنوان سندی قانونی در دعاوی قضایی استفاده شوند.

نکته مهم دیگر این است که بارنامه‌ها باید بدون توجه به نوع حمل و نقل، همراه با محصولات ارسال شوند. همچنین لازم است که این سند مهم توسط نمایندگان مجاز طرفین یعنی حاملین فرستندگان و گیرندگان کالا امضا شود.

در این مقاله ما درباره بارنامه و اهمیت آن در فرآیند حمل و نقل کالا صحبت کردیم. آگاهی از این موضوع و آشنایی با قوانین و مقررات مربوطه می‌تواند به سرعت و آسانی در انجام فعالیت‌های تجاری افراد فعال در این حوزه کمک کند. امیدواریم با داشتن این آگاهی و دانش پیشرفت قابل توجهی در این زمینه داشته باشید.