از دیرباز گیاهان دارویی به عنوان یکی از مهم‌ترین ثروت‌های طبیعی جهان شناخته شده‌اند که نه تنها در درمان بیماری‌ها مؤثر بوده بلکه به عنوان یک منبع عظیم در تجارت بین‌المللی نیز ارزشمند محسوب می‌شوند. ایران با تاریخی پربار در صادرات گیاهان دارویی با چالش‌هایی از جمله تحریم‌ها و مشکلات محیطی مواجه بوده است اما امروزه با بازنگری در رویه‌های صادراتی و بهره‌گیری از دانش فنی این کشور در حال جلب توجه مجدد در این صنعت پرسود است.

لیست گیاهان دارویی صادراتی ایران

ایران با بیش از 8000 گونه گیاه دارویی یکی از معدود کشورهایی است که از نظر تنوع زیستی غنی می‌باشد که حتی بیش از دو برابر تنوع گیاهان دارویی قاره‌ی اروپا را شامل می‌شود. این تنوع زیستی منجر به تولیدات متنوعی از گیاهان دارویی شده است که به عنوان مواد اولیه در صنایع داروسازی جهانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

لیست گیاهان دارویی صادراتی ایران شامل اسانس، عرقیات و روغن‌های متنوعی می‌شود. برخی از گیاهان معروف این لیست شامل زیره، بابونه، بومادران، فلفل سیاه، گل ختمی، انیسون، آویشن، مارچوبه، زوفا، کتیرا، زردچوبه، آنغوزه، شیرین بیان و تلخ بیان، سقز، شکر تیغال، حنا، زیره سبز، اسفرزه، بادرنجبویه، باریجه، برگ کنار، مریم گلی، کرفس وحشی (کلوس)، پرسیاوشان، گز خوانسار (گز انگبین)، گلی کاسنی، گل گاو زبان، مصطکی، اسطوخودوس، و برگ بو می‌باشند.

این گیاهان به دلیل خواص دارویی، عطری و آرایشی‌شان جذابیت زیادی برای بازارهای جهانی دارند و صادرات آنها از اهمیت بسزایی برخوردار است.

کشورهای هدف برای صادرات گیاهان دارویی

ایران در حال حاضر گیاهان دارویی خود را به کشورهای مختلفی از جمله عمده‌ترین خریداران آن عبارتند از ترکیه، روسیه، امارات، عمان، ژاپن، آلمان و چین صادر می‌کند. این کشورها به دلیل نیاز به مواد اولیه گیاهی برای صنایع داروسازی، عطرسازی و آرایشی به وارد کردن گیاهان دارویی ایران اقدام می‌کنند.

ترکیه به عنوان یکی از همسایگان نزدیک ایران بازار مهمی برای صادرات گیاهان دارویی ایران است و درخواست‌های قابل توجهی از سوی این کشور برای خرید اسانس‌ها و عرقیات وارد می‌شود. همچنین روسیه با بازار گسترده‌ای که دارد به دنبال گیاهان دارویی برای تأمین نیازهای داخلی و صادرات به سایر کشورها است. امارات و عمان به عنوان کشورهایی با بازارهای پرنوع و متنوع همچنین به دنبال گیاهان دارویی با کیفیت برای مصارف آرایشی و درمانی هستند.

همچنین ژاپن و آلمان به عنوان کشورهای پیشرفته با استانداردهای بالا در صنایع داروسازی به گیاهان دارویی ایران به عنوان منبع اصلی مواد اولیه اعتماد می‌کنند. همچنین بازار چین به دلیل جمعیت بالا و نیازهای متنوع خود به گیاهان دارویی برای مصارف درمانی و آرایشی به عنوان یکی از بازارهای کلیدی برای صادرات گیاهان دارویی ایران شناخته می‌شود.

آمار صادرات گیاهان دارویی ایران

ایران با تولید حدود 90 درصد از گونه‌های گیاهان دارویی جهان به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان این گیاهان در جهان شناخته می‌شود. این کشور به دلیل تنوع زیستی و اقلیمی منحصر به فرد خود بیش از 8000 گونه گیاه دارویی را تولید می‌کند که حدود 450 نوع از آنها به عنوان گیاهان دارویی شناخته می‌شوند.

صادرات این گیاهان از سال‌های گذشته رشد چشمگیری داشته است. آمار نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر ایران به طور متوسط حدود 480 میلیون دلار از گیاهان دارویی خود را صادر کرده است. این صادرات به بازارهای مختلفی از جمله چین، ژاپن، عراق، آلمان، امارات و پاکستان انجام می‌شود که این کشورها به دلیل نیاز به مواد اولیه برای صنایع داروسازی و آرایشی از گیاهان دارویی ایران بهره می‌برند.

زعفران، گل محمدی، زیره سبز و شیرین بیان از بین گیاهانی هستند که بیشترین درصد صادرات ایران را تشکیل می‌دهند. این صادرات از گمرک‌های مختلفی از جمله کرمان، اراک، ترانزیت تهران و میرجاوه انجام می‌شود که هر یک نقش مهمی در فرآیند صادرات این محصولات دارند.

مشکلات صادرات گیاهان دارویی

در سال‌های اخیر صادرات گیاهان دارویی با چالش‌های فراوانی روبرو شده است که بر می‌گردد به کاهش تولید در مزارع و گلخانه‌ها. این گیاهان با محدودیت‌های تعریف شده در برداشت از ذخایر و مراتع طبیعی نیز روبرو هستند، در حالی که عدم مدیریت و نظارت صحیح بر برداشت‌های سنتی نیز از مشکلات دیگر است. همچنین چالش‌های قابل توجهی در زمینه تهیه، تولید و بسته‌بندی این گیاهان وجود دارد که نیاز به راه‌حل‌هایی نوین و پایدار دارد. عدم توسعه و پژوهش کافی در زمینه تولید گیاهان دارویی همچنین مسائل زیست محیطی و کمبود سرمایه‌گذاری از دیگر موانعی هستند که باعث محدودیت در رشد این صنعت ارزشمند شده‌اند.

قوانین صادرات گیاهان دارویی

صادرات گیاهان دارویی ایران به یکی از مهم‌ترین و پرسودترین فعالیت‌های غیرنفتی کشور تبدیل شده است که به دلیل ارزآوری بالا برای دولت و کشور مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفته است. تجار زیادی از جمله شرکت‌های تازه کار و صادرکننده‌های بزرگ به صادرات این محصولات علاقه مند شده‌اند.

در این فرآیند آشنایی با قوانین صادرات گیاهان دارویی از اهمیت بسزایی برخوردار است. این محصولات اغلب جزء محصولات خوراکی هستند، به همین دلیل کیفیت آنها برای کشورهای واردکننده بسیار حیاتی است. در ایران قوانین سختگیرانه‌ای برای صادرات این گیاهان تصویب شده است که تجار باید از آنها پیروی کنند. به عنوان مثال اخذ کارت بازرگانی به عنوان اولین گام برای صادرات ضروری است که براساس ماده ۳ قانون صادرات و واردات الزامی است.

علاوه بر اخذ مجوزهای لازم، بسته‌بندی محصولات نیز از جمله قوانین مهم برای صادرات این گیاهان است. بسته‌بندی‌های مناسب و جذاب نه تنها کیفیت محصولات را در حین حمل و نقل حفظ می‌کند بلکه به عنوان راهکار بازاریابی مؤثر در کشور مقصد عمل می‌کند و به برندسازی شرکت‌ها کمک می‌کند.

متأسفانه نادیده گرفتن بسته‌بندی و برندینگ مناسب توسط بسیاری از شرکت‌های صادرکننده گیاهان دارویی باعث شده که گیاهان دارویی ایران به میزان کافی شناخته نشوند و به تبع آن سهم کشور از بازار جهانی این گیاهان کمتر از آنچه که باید باشد، باشد. از این رو توجه به بسته‌بندی این محصولات و برندسازی به عنوان یک اولویت مهم در سیاست‌های صادراتی کشور قرار گرفته است.

سود صادرات گیاهان دارویی

صنعت گیاهان دارویی در ایران با تاریخچه‌ای به اندازه هزاران سال به عنوان یک فرصت طلایی برای کسب سود و ارزآوری شناخته می‌شود. افزایش تقاضای جهانی برای گیاهان دارویی و محصولات طبیعی این صنعت را به سرعت به رشد و توسعه برده است و این امر منجر به افزایش چشمگیر درآمدهای صادراتی برای کشاورزان، تولیدکنندگان و صادرکنندگان این محصولات شده است.

سود صادرات گیاهان دارویی با توجه به نوع گیاه، کیفیت، فرآوری، بازار مقصد و استراتژی‌های بازاریابی متفاوت است. گیاهانی مانند زعفران، سنا، گل محمدی و زیره به دلیل ارزش دارویی بالا و تقاضای پایدار از سودآوری قابل‌توجهی برخوردار هستند.

بطور کلی سود ناخالص صادرات گیاهان دارویی بین 20 تا 50 درصد تخمین زده می‌شود. این محصولات به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع ارزآوری غیرنفتی کشور، مورد حمایت و توجه ویژه قرار گرفته‌اند و این امر انگیزه برای بهبود فرآیندهای تولید، فرآوری و بازاریابی آنها را فراهم کرده است.

بزرگترین مرکز تولید گیاهان دارویی کشور

بزرگترین مرکز تولید گیاهان دارویی در ایران استان خراسان رضوی است. این استان با تولید بیش از ۶۰ درصد از کل گیاهان دارویی کشور به عنوان مرکز اصلی تولید این گیاهان در ایران شناخته می‌شود. عواملی مانند آب و هوای مناسب، خاک حاصلخیز و تاریخچه قدیمی کشت گیاهان دارویی در این استان باعث شده تا خراسان رضوی به یکی از قطب‌های تولید گیاهان دارویی در ایران تبدیل شود.

شهرستان‌هایی مانند کاشمر، تربت‌حیدریه، بردسکن و گناباد نیز به‌عنوان بخش‌های مهمی از استان خراسان رضوی در تولید گیاهان دارویی مانند زعفران، گل محمدی، زیره، باریجه، عناب، کتیرا و نعناع بسیار فعال هستند.

علاوه بر خراسان رضوی، استان‌های دیگری نیز از جمله فارس، کرمان، همدان، اصفهان، یزد، کردستان، لرستان و خراسان شمالی دارای پتانسیل بالایی در زمینه تولید گیاهان دارویی هستند و به‌عنوان منابع اصلی این گیاهان در ایران شناخته می‌شوند.

کلام آخر

در نتیجه صادرات گیاهان دارویی ایران نه تنها به عنوان یک منبع ارزآور برای کشور بلکه به عنوان یک فرصت طلایی برای کشاورزان، تولیدکنندگان و صادرکنندگان این گیاهان محسوب می‌شود. با توجه به تنوع بالا و کیفیت برتر این گیاهان، ایران در بازار جهانی جایگاه ویژه‌ای دارد. این صنعت با استفاده از منابع طبیعی و شرایط اقلیمی مناسب به یکی از مهم‌ترین موارد صادرات غیرنفتی کشور تبدیل شده است و افزایش روزافزون آن نشان‌دهنده پتانسیل بالای ایران در این زمینه است. به طور کلی توسعه صادرات گیاهان دارویی نه تنها از لحاظ اقتصادی مهم است بلکه به حفظ و ارتقای کیفیت محصولات، بهره‌وری منابع طبیعی و افزایش درآمد کشاورزان و تولیدکنندگان کمک می‌کند.